Τα ήθη και τα έθιμα που συνοδεύουν την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα ‘λαζαράκια,’ ένα ανθρωποειδές ομοίωμα όπως αυτό του νεκρού και μετέπειτα Αναστηθέντος Λαζάρου. Έχουν γέμιση, από σταφίδες και σουσάμι και για μάτια και στόμα, έχουν μοσχοκάρφια. Επειδή είναι νηστίσιμα, τρώγονται συνήθως και τις πρώτες ημέρες, της Μεγάλης Εβδομάδας. Επίσης το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρνάνε στις γειτονιές, από πόρτα σε πόρτα και λένε τον ‘Λάζαρο’, παίρνοντας εκτός από λίγα ψιλά κέρματα και μερικά αυγά. ‘ Που είσαι σε Λάζαρε, που είναι η φωνή σου και σε γύρευε η Μάρθα η αδελφή σου.’
Υπάρχει ένα ακόμη έθιμο που συνήθως το τηρούν ως τάμα οι γυναίκες, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο, πριν την Σεπτή Κοίμηση της Παναγίας, όπου φοράνε μαύρα. Έτσι και την Μεγάλη Εβδομάδα, βάζουν μαύρα ενδύματα από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, που ξεκινάει η Ιερή Ακολουθία του Νυμφίου, μέχρι την Ανάσταση, που βάζουν ανοιχτόχρωμα ρούχα και κατά προτίμηση λευκά ή κόκκινα. Πένθιμες κορδέλες, μοβ και μαύρες, φέρουν και οι Εκκλησίες, ενώ οι Ιερείς φοράνε όλη την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, μωβ ή μαύρα, ιερά άμφια.
Την Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και την Μεγάλη Τετάρτη, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα λαμπριάτικα κουλουράκια, τις λαμπρόπιττες και τα τσουρέκια. Επίσης οι νεαρές αρραβωνιασμένες κοπέλες, έφτιαχναν την αυγούλα ή την κουλούρα. Αυτή ήταν ένα στρογγυλό μεγάλο κουλούρι και στη μέση έβαζαν ένα κόκκινο αυγό και συνήθιζαν να το προσφέρουν στην πεθερά, αφού το διακοσμούσαν με γαρύφαλλα και μπαχαρικά. Την Μεγάλη Τετάρτη, ακολουθεί το Ιερό Ευχέλαιο, όπου μυρώνονται όλοι οι πιστοί.
Την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές αφού σηκωθούν το πρωί και κοινωνήσουν στην Εκκλησία, μέτα πίνουν τρεις σταγόνες ξύδι, που συμβολίζει το όξος και τη χολή, από τα Άγια Πάθη του Χριστού. Το ίδιο επαναλαμβάνουν δε και την Μεγάλη Παρασκευή. Έπειτα την Μεγάλη Πέμπτη, την ‘κόκκινη’ Πέμπτη, όπως την λένε, ξεκινούν το βάψιμο των αυγών. Κυρίως βάφονται τα αυγά κόκκινα, που συμβολίζουν το Άγιο Αίμα του Ιησού.
Τα κόκκινα αυγά, αν δεν προλάβουν οι νοικοκυρές, μπορούν να τα βάψουν και το Μεγάλο Σάββατο. Την Μεγάλη Πέμπτη, γίνεται κατανάλωση λαδιού, αφού οι νοικοκυρές συνήθως μαγειρεύουν τα πράσινα γιαπράκια, δηλ, τα ορφανά ντολμαδάκια χωρίς κρέας, μόνο με ρύζι και λάδι, από τα κληματόφυλλα της ευλογημένης αμπέλου.
Η Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, είναι μέρα αυστηρής νηστείας και Εκκλησιασμού. Αφού από βραδύς στολιστεί ο Επιτάφιος, είθισται οι πιστοί να επισκέπτονται στα κοιμητήρια, τους αγαπημένους τους που αναπαύονται εκεί, όπου και τελείται το απόγευμα η σχετική Ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου, συνοδεία με τα Εγκώμια.
Επίσης ένα παλιό έθιμο, που το κατήργησαν οι παλιοί Μητροπολίτες της Κω, ήταν το εξής. Την Μεγάλη Παρασκευή, όποιος είχε φρέσκο πεθαμένο, όπως λένε, έπαιρνε μια μεγάλη λαμπάδα, την έντυνε με μαύρες και μοβ κορδέλες και την έβαζε δίπλα στον Επιτάφιο, όπου εκεί συνήθως έλεγαν διάφορα μοιρολόγια όπως αυτό.
‘Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα
Εκεί που Σταυρώσανε το Χριστό, των πάντων Βασιλέα.’
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, οι Ιερείς σκορπούν στις Εκκλησιές λαμπρίτσες, δηλ άγριες λεβάντες και δαφνόφυλλα, όταν αναγγέλλουν το χαρμόσυνο μήνυμα της πρώτης Ανάστασης, με το ‘Ανάστα ο Κύριος κρίνων την γη’. Οι νοικοκυρές το μεγάλο Σάββατο, ασχολούνται με το μαγείρεμα ή την προετοιμασία του σφαγμένου αρνιού ή κατσικιού, βαλμένου στην πήλινη γάστρα με κληματόβεργες και ψημένου στον ξυλόφουρνο, καθώς και με το βράσιμο της μαγειρίτσας.
Γράφει η Ξανθίππη Αγρέλλη
